Que thử ung thư gan AFP

Xét nghiệm này đo lượng alpha-fetoprotein (AFP) trong máu. AFP là một protein được sản xuất chủ yếu ở gan của thai nhi và các phần khác của phôi thai phát triển, tương tự như khoang lòng đỏ trứng gia cầm (lòng đỏ túi mô). Nồng độ AFP thường được tăng lên đến khi em bé được sinh ra và sau đó giảm nhanh chóng. Ở trẻ em khỏe mạnh và người lớn không mang thai, AFP bình thường chỉ phát hiện ở mức rất thấp.

Tổn thương gan và loại ung thư nhất định có thể làm tăng đáng kể nồng độ AFP. AFP được sản xuất bất cứ khi nào các tế bào gan được tái sinh. Với các bệnh gan mãn tính, chẳng hạn như viêm gan và xơ gan, AFP có thể được nâng cao kinh niên. Nồng độ rất cao của AFP có thể được sản xuất bởi các khối u nhất định. Đặc tính này làm cho các xét nghiệm AFP hữu ích như là một điểm đánh dấu khối u. Số lượng tăng của AFP được tìm thấy ở nhiều người bị một loại ung thư gan được gọi là ung thư biểu mô tế bào gan. AFP cũng được tìm thấy ở một số ngườibị ung thư tinh hoàn và buồng trứng.

AFP hiện diện trong máu dưới các dạng khác nhau gọi là các đồng dạng . Thông thường, khi một bác sĩ chỉ định một thử nghiệm AFP, là xét nghiệm AFP toàn phần, là tổng các đồng dạng của AFP. Đây là thử nghiệm AFP chính tại Hoa Kỳ và các nước khác.

Trong ung thư, một đồng dạng của Alpha-fetoprotein (AFP ) là AFP-L3, một trong ba xét nghiệm thường được sử dụng trong 3 tháng giữa của chu kỳ mang thai ( triple test ) và sàng lọc bệnh ung thư biểu mô tế bào gan (HCC) với những bệnh nhân bị bệnh gan mãn tính . AFP có thể được phân tách thành 3 đồng dạng : L1, L2, L3 bởi phương pháp điện di, dựa sự liên kếtvới các lectin Lens culinaris agglutinin (LCA). AFP-L3 liên kết mạnh mẽ với LCA thông qua một lượng dư fucose ( C6H12O5), nó được gắn với N-Acetylglucosamine cuối bằng liên kết α( 1 – 6 ) , điều này là trái ngược với đồng vị L1. L1 là động dạng thường được tăng liên kếttrong viêm gan không HCC. Các đồng vị L3 tăng liên kết trong các khối u ác tính, phát hiện sự hiện diện của nó ,có thể hữu ích để xác định bệnh nhân cần tăng giám sát sự phát triển của HCC trong quần thể có nguy cơ cao ( bệnh viêm gan B & C và / hoặc xơ gan).

AFP-L3% là một thử nghiệm mới so sánh tỉ lệ % AFP-L3 và AFP toàn phần. Sự gia tăng trong tỷ lệ phần trăm của L3/ AFP có liên quan với tăng nguy cơ phát triển ung thư biểu mô tế bào gan trong tương lai gần và có tiên lượng kém hơn. Các xét nghiệm AFP-L3% không được sử dụng rộng rãi ở Mỹ nhưng được sử dụng rộng rãi ở một số nước khác như Nhật Bản.

Xét nghiệm được sử dụng như thế nào?

AFP được sử dụng để giúp phát hiện và chẩn đoán ung thư gan, tinh hoàn và buồng trứng. Nó thường được chỉ định để theo dõi những người có bệnh gan mãn tính như xơ gan hoặc viêm gan B mãn tính bởi vì nó có nguy cơ gia tăng phát triển ung thư gan suốt đời. Một bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm AFP, cùng với chẩn đoán hình ảnh, để cố gắng phát hiện và điều trị ung thư gan sớm nhất.

Nếu một bệnh nhân đã được chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan hoặc bệnh ung thư khác sản xuất AFP, thử nghiệm AFP có thể được xét nghiệm định kỳ để theo dõi hiệu quả của điều trị và theo dõi ung thư tái phát.

Một thử nghiệm tương đối mới là AFP-L3%, đôi khi cũng chỉ định so sánh tỷ lệ của AFP –L3/AFP tổng . Các thử nghiệm AFP-L3 % chưa được sử dụng rộng rãi ở Mỹ nhưng đã được chấp nhận rộng rãi ở các nước khác như Nhật Bản. Xét nghiệm được sử dụng để giúp đánh giá nguy cơ phát triển ung thư biểu mô tế bào gan, đặc biệt là ở những người có bệnh gan mãn tính. Sự gia tăng tỷ lệ phần trăm của L3 /tổng AFP cho biết có sự gia tăng nguy cơ phát triển nhanh chóng căn bệnh này và cũng có ít cơ hội sống sót.

Khi nào được chỉ định?

Bác sĩ có thể yêu cầu một xét nghiệm máu AFP khi :

 * Nghi ngờ bệnh nhân có ung thư gan hoặc ung thư tinh hoàn hoặc buồng trứng. Ung thư có thể nghi ngờ khi khám lâm sàng cảm nhận được khối ở vùng bụng hoặc kiểm tra chẩn đoánhình ảnh phát hiện có thể có khối u.
 *  Để theo dõi sự xuất hiện của ung thư biểu mô tế bào gan, một loại ung thư gan khác ở một bệnh nhân bị bệnh gan mãn tính.
 * Theo dõi hiệu quả điều trị ở bệnh nhân đã được chẩn đoán và điều trị bệnh ung thư gan, tinh hoàn hoặc buồng trứng.
 * Theo dõi tái phát ung thư.

Tỷ lệ % AFP-L3 đôi khi được chỉ định để giúp đánh giá nguy cơ ung thư biểu mô tế bào gan khi bệnh nhân có bệnh gan mãn tính. Tuy nhiên xét nghiệm mới này chưa được sử dụng rộng rãi và hữu ích lâm sàng của nó cuối cùng vẫn chưa được xác nhận.

Kết quả thử nghiệm có nghĩa là gì?

Tăng mức độ AFP có thể chỉ ra sự hiện diện của bệnh ung thư: ung thư gan phổ biến nhất, ung thư buồng trứng, u tế bào mầm tinh hoàn. Tuy nhiên, không phải tất cả ung thư gan, buồng trứng, hoặc tinh hoàn sẽ sản xuất số lượng AFP tăng đáng kể. Mức độ cao, đôi khi có thể được nhìn thấy trong bệnh ung thư khác như dạ dày, đại tràng, phổi, vú, và ung thư hạch, mặc dù nó hiếm khi được chỉ định để đánh giá các trường hợp này. Các bệnh khác như xơ gan và viêm gan cũng có thể làm gia tăng nồng độ AFP. 

Khi AFP được sử dụng như một công cụ giám sát, mức độ giảm về bình thường hoặc gần mức bình thường là bệnh nhân có đáp ứng điều trị. Nếu sau khi điều trị ung thư nồng độ AFP giảm không đáng kể, điều này cho biết một số tế bào khối u có thể vẫn còn có mặt. Nếu nồng độ bắt đầu tăng lại, có khả năng là ung thư tái phát hay di căn. Nếu nồng độ AFP không tăng lên trongsuốt thời gian điều trị, thử nghiệm AFP sẽ không còn được chỉ định thường xuyên, nói chungAFP là hữu ích để theo dõi hiệu quả điều trị hoặc theo dõi tái phát. 

Khi nồng độ AFP của những người có bệnh gan mãn tính tăng lên từ vừa phải đến rất cao, nguy cơ phát triển ung thư gan tăng lên. Khi tổng số AFP và AFP-L3% được nâng lên đáng kể, thì người bị bệnh có nguy cơ tăng hoặc phát triển ung thư biểu mô tế bào gan . Tuy nhiên, cả hai tổng AFP và % AFP-L3 cũng có thể được nâng cao và biến động ở những người bị viêm gan mãn tính và xơ gan. Trong những trường hợp này, sự gia tăng mạnh của AFP là quan trọng hơn trị số thực của kết quả xét nghiệm.

Điều gì khác nên biết?

Không phải mọi người có kết quả xét nghiệm tăng AFP và AFP-L3% đều bị ung thư hoặc sẽ phát triển thành ung thư gan. Xét nghiệm AFP và AFP-L3% không chẩn đoán xác định , nó là những chỉ số tham khảo, gợi ý. Nó phải được sử dụng kết hợp với thông tin từ các cuộc kiểm tra thăm khám lâm sàng, tiền sử và chẩn đoán hình ảnh, để tìm kiếm sự hiện diện của khối u. Mặc dù các xét nghiệm này có thể cung cấp thông tin hữu ích nhưng không cụ thể hoặc khôngnhạy như các bác sĩ mong muốn. AFP có thể tăng tạm thời bất cứ khi nào tế bào gan bị tổn thương và tái tạo, và độ cao vừa phải có thể được nhìn thấy với một loạt các bệnh lý. Vì vậy, thử nghiệm AFP có thể cung cấp một trị số dương tính giả. Ngoài ra, không phải tất cả bệnh ung thư sẽ sản xuất AFP, một người vẫn có thể có bệnh ung thư ngay cả khi AFP là bình thường. Vì những lý do này, xét nghiệm AFP không được sử dụng để sàng lọc bệnh ung thưrộng rãi trong cộng đồng. 

AFP không phải luôn luôn là một điểm đánh dấu khối u. Bởi vì AFP được sản xuất bởi bào thai, mức độ thường cao hơn ở phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh .

Câu hỏi phổ biến 

    1. Các yếu tố nguy cơ ung thư biểu mô tế bào gan là gì?

Ung thư này thường xảy ra ở những người có sẹo gan mạn tính , được gọi là xơ gan. Thông thường nhất là những người đã nhiễm trùng mãn tính từ một trong hai loại virus viêm gan B vàviêm gan C. Nghiện rượu cũng làm tăng nguy cơ phát triển xơ gan. Một số bệnh di truyền, đặc biệt là bệnh rối loạn hấp thu sắt được gọi là hemochromatosis (trong đó cơ thể hấp thụ quá nhiều chất sắt), thời gian sau có thể gây ra xơ gan và có thể tiến triển thành ung thư biểu mô tế bào gan.

2. Nếu AFP của tôi là bình thường / bất thường, tôi cần các xét nghiệm khác?

Nếu bạn có nhiễm trùng gan mãn tính hoặc tổn hại gan mãn tính, AFP cao có thể là do các bệnh này sinh ra . Nếu AFP của bạn đột nhiên tăng lên, hoặc rất cao, bác sĩ của bạn thường sẽyêu cầu bạn thực hiện thêm các chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, CT scan hoặc MRI . Nhữngquét này thường có thể phát hiện ung thư gan nếu nó có mặt. Bác sĩ của bạn cũng có thể yêu cầu xét nghiệm des-gamma carboxy prothrombin (DCP) trong máu để giúp phát hiện ung thưgan.

BS NGUYỄN VĂN THỊNH